Chi phí cơ hội là gì? Cách tính chi phí cơ hội và ví dụ thực tế

Trong cuộc sống đầy rẫy những lựa chọn, bạn đã bao giờ tự hỏi "Điều gì sẽ xảy ra nếu...?" mỗi khi đưa ra quyết định hay chưa? Đằng sau mỗi lựa chọn, luôn có những con đường khác dẫn đến những tiềm năng khác nhau. Đó chính là bản chất của chi phí cơ hội - thước đo giá trị của những gì bạn đánh đổi để đạt được điều mình mong muốn.
 

 

Chi phí cơ hội là gì?

Chi phí cơ hội (opportunity cost) là giá trị của cơ hội tốt nhất bị bỏ lỡ khi đưa ra một quyết định. Nói cách khác, khi quyết định theo một lựa chọn, bạn đồng thời từ bỏ cơ hội để thực hiện lựa chọn khác có thể mang lại lợi ích. Đặc biệt, chi phí cơ hội bao gồm cả chi phí hữu hình lẫn vô hình và không chỉ giới hạn ở tiền bạc mà còn bao gồm thời gian, nỗ lực và các nguồn lực khác.

Để hiểu rõ hơn, bạn hãy xem xét một số ví dụ về chi phí cơ hội trong các trường hợp sau: 

- Nếu bạn quyết định đi học đại học thay vì đi làm, chi phí cơ hội sẽ là mức lương mà bạn có thể kiếm được trong thời gian học.

- Khi bạn quyết định đầu tư vào cổ phiếu của một công ty thay vì gửi tiết kiệm ngân hàng, chi phí cơ hội là số tiền lãi bạn có thể nhận được từ tài khoản tiết kiệm.

- Nếu bạn dành thời gian để xem TV thay vì học một kỹ năng mới, chi phí cơ hội là kỹ năng mà bạn đã có thể học được trong thời gian đó.
 

 

Lợi ích của việc tính chi phí cơ hội trong kinh doanh

Trong kinh doanh, việc ra quyết định đúng đắn có thể tạo ra sự khác biệt lớn giữa thành công và thất bại. Lúc này, việc tính ttoán chi phí cơ hội không chỉ giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên mà còn nâng cao hiệu quả kinh doanh, giảm thiểu rủi ro và tăng cường khả năng cạnh tranh cho doanh nghiệp. Dưới đây là những lợi ích chính của việc tính toán chi phí cơ hội trong kinh doanh:

1. Tối ưu hóa tài nguyên 

Mỗi doanh nghiệp đều có nguồn lực giới hạn, bao gồm vốn, nhân lực, và thời gian. Việc tính toán chi phí cơ hội giúp doanh nghiệp xác định cách sử dụng tài nguyên hiệu quả nhất. Thay vì đầu tư vào dự án mang lại lợi ích thấp hơn, doanh nghiệp có thể chọn dự án tối đa hóa lợi nhuận, đảm bảo tài nguyên được sử dụng một cách tối ưu.

2. Ra quyết định thông minh hơn

Chi phí cơ hội giúp doanh nghiệp so sánh các lựa chọn khác nhau và đánh giá giá trị thực sự của mỗi lựa chọn. Điều này giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện hơn về chi phí thực sự của mỗi quyết định, từ đó đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu và phân tích thay vì dựa vào cảm tính. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro và tăng cơ hội thành công.

3. Nâng cao hiệu quả kinh doanh

Bằng cách lựa chọn những dự án hoặc hoạt động mang lại giá trị cao nhất, doanh nghiệp có thể nâng cao hiệu quả kinh doanh tổng thể. Việc tính toán chi phí cơ hội giúp doanh nghiệp tập trung vào các hoạt động cốt lõi, loại bỏ những hoạt động không mang lại giá trị cao, từ đó tăng trưởng và phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, trong môi trường kinh doanh thay đổi liên tục việc xác định những phương án tối ưu đối vơi doanh nghiệp là rất quan trọng. Chi phí cơ hội giúp doanh nghiệp xác định rõ ràng những hoạt động nào nên được ưu tiên, từ đó phân bổ nguồn lực một cách hợp lý. Điều này đặc biệt quan trọng trong giai đoạn khủng hoảng hoặc khi doanh nghiệp phải đối mặt với nhiều lựa chọn khó khăn.

4. Tăng cường khả năng cạnh tranh

Trong thị trường cạnh tranh gay gắt, việc ra quyết định nhanh chóng và chính xác có thể mang lại lợi thế lớn. Chi phí cơ hội giúp doanh nghiệp nhanh chóng đánh giá và chọn lựa các cơ hội tốt nhất, từ đó tăng cường lợi thế cạnh tranh và duy trì vị thế trên thị trường.

Cách tính chi phí cơ hội chi tiết, dễ áp dụng

Chi phí cơ hội được tính bằng cách lấy giá trị của lựa chọn tốt nhất bị bỏ lỡ (lựa chọn không thực hiện) trừ đi giá trị của lựa chọn bạn đã chọn. Công thức tính chi phí cơ hội cụ thể như sau:

Chi phí cơ hội (OC) = Giá trị của phương án thay thế tốt nhất (F0) – Giá trị của phương án đã được chọn (CO).

Ví dụ về cách tính chi phí cơ hội: 

Giả sử bạn là chủ một công ty sản xuất với một nhà máy và bạn đang cân nhắc giữa hai dự án đầu tư để sử dụng tài nguyên của mình trong năm tới.

- Dự án A: Sản xuất một loại sản phẩm mới với dự đoán lợi nhuận là $500,000.

- Dự án B: Mở rộng sản xuất sản phẩm hiện tại với dự đoán lợi nhuận là $400,000.

Bạn chỉ có thể chọn một trong hai dự án do giới hạn về tài nguyên (vốn, nhân lực, thời gian).

Lúc này, bạn cần thực hiện tính chi phí cơ hội qua các bước sau:

Bước 1: Xác định lợi ích của mỗi dự án

- Dự án A: Lợi nhuận dự đoán là $500,000

- Dự án B: Lợi nhuận dự đoán là $400,000

Bước 2: Xác định chi phí cơ hội

Giả sử bạn quyết định chọn dự án A. Chi phí cơ hội sẽ là giá trị lợi nhuận mà bạn bỏ lỡ từ dự án B:

Chi phí cơ hội = Lợi nhuận từ dự án B - Lợi nhuận từ dự án A = $400,000 - $500,000 = −$100,000.

Điều này có nghĩa là nếu bạn chọn dự án A, bạn bỏ lỡ cơ hội kiếm được $400,000 từ dự án B, nhưng lợi nhuận từ dự án A cao hơn, nên không có chi phí cơ hội theo nghĩa tiêu cực.
 

 

Phân loại chi phí cơ hội trong kinh doanh

Để hiểu rõ hơn về chi phí cơ hội trong môi trường kinh doanh, chúng ta có thể phân loại chúng thành hai loại chính: Chi phí cơ hội rõ ràng và chi phí cơ hội ẩn.

1. Chi phí cơ hội rõ ràng

Chi phí cơ hội rõ ràng là những chi phí có thể đo lường được một cách trực tiếp và cụ thể. Chúng thường liên quan đến tiền bạc hoặc các số liệu cụ thể mà bạn có thể tính toán và so sánh giữa các lựa chọn.

Ví dụ về chi phí cơ hội rõ ràng: Chi phí thuê nhân công, chi phí nguyên vật liệu.

2. Chi phí cơ hội ẩn

Chi phí cơ hội ẩn là những chi phí không dễ dàng đo lường hoặc nhận thấy ngay lập tức. Chúng thường liên quan đến những yếu tố phi tài chính như cơ hội phát triển, sự hài lòng của nhân viên hoặc những khả năng ảnh hưởng đến danh tiếng của công ty. 

Ví dụ về chi phí cơ hội ẩn: Cơ hội kinh doanh tiềm năng, cơ hội của việc phát triển sản phẩm mới thay vì duy trì sản phẩm hiện tại.

Các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí cơ hội

Để đưa ra các quyết định kinh doanh hiệu quả, việc hiểu và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí cơ hội là rất quan trọng. Dưới đây là những yếu tố chính ảnh hưởng đến chi phí cơ hội cùng các ví dụ thực tế.

1. Nguồn lực sẵn có

Khi nguồn lực khan hiếm, chi phí cơ hội sẽ cao hơn. Chẳng hạn, nếu một doanh nghiệp chỉ có một lượng vốn nhất định để đầu tư, họ sẽ phải cân nhắc kỹ lưỡng giữa các dự án đầu tư khác nhau và lựa chọn dự án có tiềm năng sinh lời cao nhất. Chi phí cơ hội của doanh nghiệp trong trường hợp này là lợi nhuận tiềm năng mà họ có thể thu được từ các dự án đầu tư khác.

Ví dụ: Doanh nghiệp A có 10 tỷ đồng để đầu tư. Doanh nghiệp A có thể chọn đầu tư vào dự án X với lợi nhuận kỳ vọng 15% hoặc dự án Y với lợi nhuận kỳ vọng 20%. Nếu doanh nghiệp A chọn đầu tư vào dự án X, chi phí cơ hội của họ là 5% lợi nhuận (20% - 15%).

2. Giá cả thị trường

Biến động giá cả thị trường ảnh hưởng đến lợi nhuận tiềm năng của các phương án đầu tư, từ đó ảnh hưởng đến chi phí cơ hội. Nếu giá nguyên liệu đầu vào tăng, chi phí sản xuất sản phẩm sẽ tăng, dẫn đến lợi nhuận giảm và chi phí cơ hội cao hơn.

Ví dụ: Doanh nghiệp B sản xuất giày dép, tuy nhiên trong năm nay, giá da - nguyên liệu đầu vào chính để sản xuất giày dép tăng 10%. Lúc này, doanh nghiệp B có thể chọn tăng giá bán sản phẩm hoặc giảm lợi nhuận. Nếu doanh nghiệp B chọn giảm lợi nhuận, chi phí cơ hội của họ là 10% lợi nhuận (doanh thu tiềm năng từ việc tăng giá bán sản phẩm).

3. Mức độ rủi ro

Các phương án đầu tư rủi ro cao thường có chi phí cơ hội cao hơn. Ví dụ, nếu một doanh nghiệp đầu tư vào một dự án khởi nghiệp rủi ro cao, họ có thể bỏ lỡ cơ hội đầu tư vào một dự án an toàn hơn với lợi nhuận thấp hơn nhưng bền vững hơn. Chi phí cơ hội của doanh nghiệp trong trường hợp này là lợi nhuận tiềm năng mà họ có thể thu được từ dự án an toàn hơn.

Ví dụ: Doanh nghiệp C có thể đầu tư vào trái phiếu chính phủ với lợi nhuận 5%/năm hoặc đầu tư vào cổ phiếu khởi nghiệp với tiềm năng lợi nhuận cao nhưng rủi ro cao. Nếu doanh nghiệp C chọn đầu tư vào cổ phiếu khởi nghiệp, chi phí cơ hội của họ là 5% lợi nhuận chắc chắn (lợi nhuận từ trái phiếu chính phủ).

4. Khả năng thay thế

Nếu có nhiều phương án đầu tư thay thế, chi phí cơ hội sẽ thấp hơn. Ví dụ, nếu một doanh nghiệp có nhiều nhà cung cấp nguyên liệu đầu vào, họ có thể dễ dàng chuyển đổi nhà cung cấp nếu giá cả hoặc chất lượng dịch vụ của một nhà cung cấp không tốt. Chi phí cơ hội của doanh nghiệp trong trường hợp này là lợi nhuận tiềm năng mà họ có thể thu được nếu chuyển đổi sang nhà cung cấp khác.

Ví dụ: Doanh nghiệp D mua nguyên liệu đầu vào từ hai nhà cung cấp A và B. Giá nguyên liệu đầu vào của nhà cung cấp A tăng 5%. Doanh nghiệp D có thể chọn mua nguyên liệu đầu vào từ nhà cung cấp B hoặc đàm phán lại giá với nhà cung cấp A. Nếu doanh nghiệp D chọn mua nguyên liệu đầu vào từ nhà cung cấp B, chi phí cơ hội của họ là 5% lợi nhuận tiềm năng (doanh thu tiết kiệm được nếu đàm phán lại giá với nhà cung cấp A).
 

 

Phân biệt chi phí cơ hội với một số khái niệm khác

Chi phí cơ hội là một yếu tố quan trọng trong kinh doanh và quản lý doanh nghiệp, nhưng nó thường bị nhầm lẫn với một số khái niệm sau: 
 

 

Có thể thấy rằng, việc hiểu rõ chi phí cơ hội là gì và phân biệt nó với các khái niệm khác như chi phí chìm, chi phí biến đổi, chi phí cố định, lợi nhuận bỏ lỡ và giá trị thời gian của tiền tệ không chỉ giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về các quyết định tài chính mà còn tạo nền tảng cho những chiến lược kinh doanh hiệu quả.
 

 

Trên đây là những thông tin quan trọng về chi phí cơ hội mà Phương Nam Vina muốn chia sẻ đến bạn. Hiểu rõ và áp dụng đúng chi phí cơ hội không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa nguồn lực mà còn mở ra những cơ hội phát triển bền vững và hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, khi chọn lựa đầu tư vào các dự án mới, bạn nên cân nhắc, tính toán chi phí cơ hội để đánh giá được lợi ích tiềm năng so với những gì có thể bỏ lỡ, từ đó đảm bảo sự phát triển liên tục và giúp doanh nghiệp khẳng định vị thế vững chắc trên thị trường.

Tham khảo thêm:

 Quản trị rủi ro là gì? Quy trình quản trị rủi ro doanh nghiệp

 Chiến lược thâm nhập thị trường và những lưu ý quan trọng

 Hé lộ 15 bài học kinh doanh đắt giá giúp bạn chạm tới thành công